
انحصار وراثت را در یک بیان ساده میتوان اینگونه تعریف کرد: “انجام تشریفات قانونی برای به رسمیت شناختن و محدود و مشخص کردن وارثان شخص فوت شده.”
گواهی انحصار وراثت:
در اثر فوت مورث اموال او به طور قهری به وراث منتقل میشود ، لکن به منظور اینکه وراث بتوانند سهم الارث خود را مطالبه و در آن تصرف کنند، لازم است وارث منحصر بودن ایشان و سهم الارث هریک از ایشان در دادگاه بررسی و اثبات گردد. در این خصوص پس از رسیدگی دادگاه، گواهی نامه ای به نام تصدیق انحصار وراثت صادر و در اختیار اشخاص ذینفع قرار خواهد گرفت.
اشخاصی که میتوانند تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت کنند:
هر یک از وراث و اشخاص ذینفع در ترکه میتوانند درخواست صدور گواهی انحصار وراثت کنند. از جمله اشخاص ذینفع در ترکه، غیر از وراث، عبارتند از: طلبکار از متوفی به منظور تشخیص رسمی وراث برای دریافت سهم ایشان از بدهی متوفی که به نسبت سهم الارث بر عهده آنان قرار میگیرد.
همچنین وصی( شخصی که اداره امور متوفی به آن سپرده شده) و نیز موصی له ( شخصی که مورث یا متوفی سهمی از ارث برای او در نظر گرفته است) از جهت حقی که نسبت به مورد وصیت پیدا میکنند، در مواردی که امضای وصیت مزبور از سوی وراث لازم است.
درخواست صدور گواهی انحصار وراثت:
درخواست صدور گواهی انحصار وراثت نیازمند تنظیم دادخواست و یا برگ مخصوص نیست و درج آن در یک برگه عادی کافی است. اما در عمل درخواست مزبور با تنظیم و تسلیم دادخواست در اوراق مزبور انجام میشود.
تشریفات قانونی:
درخواست باید دربردارنده نام و مشخصات درخواست کننده و متوفی و ورثه و نسبت بین ایشان و متوفی و اقامتگاه آنان و همراه با فتوکپی شناسنامه متوفی و وراث و ذینفع و عقدنامه و وصیت نامه( درصورت وجود) و نیز گواهی گواهان دایر بر انحصار وراثت به اشخاص معرفی شده و یا استسهادیه محضری باشد. یعنی سه نفر در دفاتر اسناد رسمی حاضر شده و با پر کردن فرم های مخصوص استشهادیه گواهی میکنند که ورثه متوفی چه اشخاصی هستند. دفاتر اسناد رسمی نیز امضای آنان را تصدیق و گواهی میکنند.
مرجع و رسیدگی:
دادخواست باید به دفاتر خدمات قضایی الکترونیک تسلیم شود و مرجع صدور گواهی انحصار وراثت، شورای حل اختلاف اخرین اقامتگاه متوفی خواهد بود.
پس از تسلیم دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت، شورای حل اختلاف دادخواست مزبور را در یک نوبت در روزنامه کثیرالانتشار یا محلی آگهی میکند. پس از گذشت یک ماه از تاریخ انتشار آگهی، اگر اعتراضی به عمل نیامد شورا با در نظر گرفتن ادله و اسناد درخواست کننده، گواهی دال بر وراثت و تعیین عده وراث و نسبت آنها با متوفی و نیز سهم هر یک از ورثه صادر و به درخواست کننده تسلیم میکند.
آثار گواهی انحصار وراثت:
تصرف در ترکه:
پس از صدور گواهی، ورثه و اشخاص ذینفع میتوانند مطابق با گواهی صادر شده، اموال و مطالبات متوفی را از اشخاص متصرف یا مدیون مطالبه کنند. روشن است که در صورت تعداد وراث، اموال و مطالبات مزبور باید به هر شخصی که آنها جمعا تعیین میکنند، تسلیم شود.
اعتراض به گواهی انحصار وراثت:
در صورتی که گواهی انحصار وراثت به زیان وراث یا اشخاص ذینفع صادر شود هریک از ایشان میتواند به آن اعتراض کند. مثلا اگر نام یکی از وراث متوفی در گواهی ذکر نشده باشد، او میتواند با ارایه دلایل و مستندات نسبت به صدور گواهی مزبور اعتراض کند. مطابق ماده ۳۶۹ قانون امور حسبی، رای دادگاه در این مورد قابل تجدید نظر خواهی است.
همچنین مطابق ماده ۳۶۸ همین قانون، قیم محجور و یا امین غایب و در صورت عدم تعیین این اشخاص، مرجع قضایی مربوطه میتواند به نام محجور یا غایب به صدور گواهی انحصار وراثت اعتراض کند.
مجازات کلاهبرداری در تحصیل گواهی:
اگر ثابت شود که درخواست کننده گواهی با آگاهی از عدم وراثت خود، تصدیق انحصار وراثت به دست اورده، یا با علم به وجود وراث دیگر، گواهی انحصار وراثت مخالف با واقع گرفته باشد، شخص مزبور کلاهبردار و مشمول قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری خواهد بود.
مجازات شهادت دروغ در تحصیل گواهی:
عمل شهادت دروغ در مورد درخواست صدور گواهی ، مستقلا مشمول ماده ۶۵۰ قانون تعزیرات میشود. مطابق با این ماده هر کس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد به سه ماه و بک روز تا دوسال حبس و یا جزای نقدی محکوم خواهد شد. این مجازات علاوه بر مجازات حدی شهادت دروغ خواهد بود.
سایر نکات تکمیلی پیرامون انحصار وراثت:
-درصورتی که بهای ترکه بیش از ده ملیون ریال نباشد، انتشار اگهی به عمل نخواهد آمد و شورا با رسیدگی به ادله درخواست کننده درخواست صدور گواهی مزبور را مطابق با ادله ابرازی قبول یا رد میکند.
-امکان اعتراض برای هر ذینفعی بدون محدودیت زمانی وجود خواهد داشت.
-درصورتی که به هر دلیلی یکی از وراث یا حتی چند نفر از آنها در دسترس نباشند یا خارج از کشور باشند یا حاضر به همکاری نباشند، به تقاضای ذی نفع، شورا در این خصوص از اداره ثبت استعلام میکند.بنابراین جای نگرانی در این خصوص( عدم همکاری برخی وراث) وجود نخواهد داشت.
-هزینه صدور گواهی، حدود دو میلیون ریال است که در دفاتر خدمات قضایی پرداخت خواهد شد.
-هریک از وراث یا اشخاص ذینفع میتوانند با مراجعه به مرجع صدور گواهی ، درخواست کپی برابر با اصل کنند.
-اگر وراث اقدام به اخذ گواهی نکنند هر ذینفعی میتواند درخواست صدور آن را بدهد.
-برای مطالبه مهریه از وراث به گواهی انحصار وراثت نیاز است.
-برای انجام دادن کلیه امور حقوقی، بانکی، ثبتی و… متوفی، گواهی انحصار وراثت لازم است.در صورت عدم اقدام وراث در گرفتن گواهی، امکان نقل و انتقال اموال و یا امکان تقسیم آن و همچنین هر امری که مربوط به ادارات دولتی یا بانکی باشد، مقدور نخواهد بود.
-برای فوت شدگان بعد از سال ۹۵ نیازی به اخذ مالیات بر ارث برای دریافت گواهی انحصار وراثت نیست.