
نفقه چیست؟
نفقه در لغت، به معنای “هزینه و خرجی” است و در اصطلاح حقوقی عبارت است از “مالی که برای ادامه زندگی، صرف مخارج ضروری همسر و فرزندان، خویشاوندان و مانند آنها میشود؛ اعم از خوراک، پوشاک، مسکن و غیره.” مطابق با ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، نفقه عبارت است از همه ی نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض. موارد ذکر شده در این ماده مصری نیست. یعنی از باب مثال ذکر شده و برحسب مورد در صورت به وجود آمدن اختلاف، تمام نیازهای متعارف زن و وضعیت و شان او در نظر گرفته خواهد شد.
در عقد دائم
در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است اما با اینحال پرداخت آن مطلق نیست. هر گاه زن بدون علت مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق آن نخواهد بود. به عبارت دیگر پرداخت نفقه به زن مشروط به تمکین زوجه است و در غیر این صورت زوج میتواند از پرداخت آن امتناع کند.
عدم پرداخت نفقه توسط زوج
در صورتی که زوج بدون علت قانونی از پرداخت نفقه استنکاف نماید، زوجه میتواند به دادگاه رجوع کند و دادگاه میزان این حق را معین و شوهر را به دادن آن محکوم خواهد کرد. اگر مرد به هر علت از اجرای این حکم امتناع کند، و امکان الزام او نیز فراهم نباشد، زن میتواند به حاکم رجوع و درخواست طلاق کند و حاکم مرد را اجبار به طلاق میکند. همچنین است در مورد عجز شوهر از پرداخت.
در عقد موقت
مطابق ماده ۱۱۱۳ قانون مدنی، در عقد موقت زن حق نفقه ندارد. به سخن دیگر در عقد موقت شوهر ملزم به تامین مخارج زندگی زن نخواهد بود. با اینحال این حکم مطلق نیست و در مواردی ممکن است شوهر در عقد موقت نیز ملزم به پرداخت آن باشد. اگر در عقد موقت شرط شده باشد که شوهر نفقه پرداخت کند، و یا عقد بر پایه پرداخت آن جاری شده باشد (پرداخت آن مبنای عقد بوده باشد) شوهر ملزم به پرداخت خواهد بود.
بعد از طلاق:
طلاق رجعی: نفقه ی مطلقه رجعیه ( طلاق رجعی؛ طلاقی که در آن مرد در زمان عده حق رجوع به زن دارد) در زمان عده بر عهده شوهر است. مگر اینکه طلاق در حالت نشوز واقع شده باشد. نشوز در اینجا به معنی تمکین نکردن، نافرمانی و عدم ایفاء وظایف زناشویی از سوی زن است که در این صورت زن مستحق نفقه نخواهد بود.
طلاق بائن: اگرعده از جهت فسخ نکاح یا طلاق بائن (طلاقی که امکان رجوع برای شوهر وجود ندارد) باشد زن حق نفقه ندارد. مگر در صورتی که زن حامله باشد که در این صورت تا زمان وضع حمل این حق را خواهد داشت.
بعد از فوت شوهر
در ایام عده وفات (چهار ماه و ده روز) مخارج زندگی زوجه عندالمطالبه از اموال خویشاوندانی که پرداخت نفقه به عهده آنان است(در صورت عدم پرداخت) تامین میگردد.
حق حبس زوجه
مطابق با ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی، زن میتواند تا مهر به او تسلیم نشده، از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند. (در صورتی که نزدیکی واقع نشده باشد و زن باکره باشد) این حق زن را در اصطلاح حقوقی حق حبس میگویند. حق حبس زوجه ساقط کننده نفقه او نخواهد بود. یعنی در حالی که زن از ایفای وظایف زناشویی در مقابل شوهر امتناع میکند، اما شوهر ملزم به پرداخت نفقه خواهد بود. با این حال زوجه نباید ناشزه باشد؛ یعنی تمایل به ایفای وظایف زناشویی داشته باشد منتها انجام این وظایف را مشروط به پرداخت مهر کرده باشد. اگر زوجه نشوز کند دارای این حق نخواهد بود.
آثار حقوقی و کیفری عدم پرداخت نفقه
در صورت عدم پرداخت نفقه از سوی مرد، زن با اثبات این عدم پرداخت در محکمه میتواند از آثار حقوقی یا کیفری این حکم استفاده کند. با طرح دادخواست حقوقی توسط زن، اگر مرد توان مالی برای پرداخت را داشته باشد و با اینحال از پرداخت آن امتناع کند، زن میتواند با معرفی مالی از او تقاضای توقیف آن را بدهد و از آن طریق نفقه خود را برداشت کند.
همچنین زن میتواند در صورت عدم دریافت نفقه از سوی مرد، (در صورت وجود همه شرایط و الزامات قانونی) درخواست جلب مرد را به دایره اجرا بدهد.
احکام خاص
-اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن میتواند در مسکن جدا از شوهر زندگی کند و مادام که زن در بازگشتن به منزل معذور است نفقه بر عهده شوهر خواهد بود.
-برخلاف نفقه ی گذشته ی فرزندان و خویشاوندان، نفقه ی گذشته ی زن قابل مطالبه است و زن میتواند برای دریافت آن اقامه دعوی کند؛ با اینحال اصل این است که مرد آن را پرداخت کرده است و زن که مدعی عدم پرداخت است، باید ادعای خود را اثبات کند.
-پرداخت نفقه زوج مشروط به تمکن مالی مرد نیست. یعنی در صورتی که مرد فقیر باشد نیز پرداخت آن بر عهده او خواهد بود حتی اگر زن دارای حقوق و درامد باشد.
-درزندگی مشترک زوجین، در صورت به وجود آمدن اختلاف در مورد تمکین زن، اصل بر تمکین است. یعنی اگر مرد ادعا میکند که زن از او تمکین نمیکند و به این دلیل نفقه پرداخت نمیکند، باید ادعای خود را اثبات کند.
-عدم پرداخت نفقه توسط مرد، یکی از راه هایی است که به واسطه آن زن میتواند از حق وکالت در طلاق خود استفاده کند.
-نفقه زن در هرحال بر خویشاوندان و اقارب مقدم است. مگر اینکه زن شرایط دریافت آن را نداشته باشد(مانند عدم تمکین).