عده چیست؟
عده در لغت به معنی شمار و جماعت و گروه است و از واژه “العده” در زبان عربی گرفته شده که از رِیشه عَدَّ به معنی شمردن می‌آید و در اصطلاح فقه به مدتی گفته میشود که زن باید برای ازدواج مجدد صبر کند.
تعریف قانون مدنی:
مطابق با ماده ۱۱۵۰ قانون مدنی، عدّه عبارت است از مدتی که تا انقضای آن زنی که عقد نکاح او منحل شده است نمی‌تواند شوهر دیگر اختیار کند.
بر مبنای این تعریف، لزوم نگاه داشتن عدّه را در دو نکته می‌توان خلاصه کرد: اولا جلوگیری از اختلاط نسل و دوما رعایت حرمت نکاحی که منحل شده است و فراهم ساختن امکان برگشتن به آن.
اقسام عده:
-
عدّه طلاق:
در نکاح دایم در صورتی که نکاح به طلاق منجر شود، زن باید عدّه طلاق را نگه دارد.
شرایط لزوم نگهداری در طلاق:
۱.شوهر با زن نزدیکی کرده باشد: حکمت اصلی عده جلوگیری از اختلاط نسل است. به همین دلیل اگر زنی پیش از نزدیکی طلاق داده شود، نیازی به نگه داشتن عدّه ندارد و می‌تواند بی درنگ شوهرکند.
۲.زن یائسه نباشد: یائسه به این معناست که زن به سنی رسیده باشد که عادت نبیند و در حقیقت مایوس از حاملگی باشد.
مدت عده طلاق:
مطابق ماده ۱۱۵۰ قانون مدنی، عده طلاق سه طهر است. مدت آن از زمان طلاق آغاز میشود و علم و جهل زن نسبت به آن اثری ندارد.
-
عدّه زن حامله:
بر اساس ماده ۱۱۵۳ قانون مدنی، عدّه طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت( در مورد نکاح موقت) در مورد زن حامله، تا وضع حمل است. مفاد این ماده نشان میدهد آنچه در مورد زن حامله مورد توجه قانونگذار و حمایت او قرار گرفته است، حفظ سلامت حمل است نه پیشگیری از اختلاط نسل. به نظر می‌رسد قانونگذار به دلیل رعایت حرمت نکاحی که موجب حمل شده است و صیانت از موجودی که در شرف تکوین است، مادر را از شوهر کردن منع کرده است.
وضع حمل ممکن است طبیعی انجام شود یا با عمل جراحی و یا حادثه ای که منجر به سقط جنین میشود. ولی در هر حال چون با به دنیا آمدن حمل و یا از بین رفتن آن، نگه داشتن عدّه مبنا و فلسفه خود را از دست میدهد، عده نیز پایان میپذیرد. هرچند زمان آن اندک باشد.
-
عدّه وفات:
مدت و لزوم نگه داشتن عدّه وفات:
مطابق با ماده ۱۱۵۴ قانون مدنی، عدّه وفات چه در نکاح دایم و چه در نکاح منقطع( موقت) چهار ماه و ده روز است.
چنانکه اشاره شد، هدف اصلی از آن، رعایت حرمت نکاحی است که در اثر فوت شوهر منحل شده است. به همین جهت در مواردی نیز که بیم اختلاط نسل نمیرود و عده طلاق ضرورت ندارد، نگه داشتن عده وفات به حکم قانون مقرر شده است.
مطابق با ماده ۱۱۵۵ قانون مدنی زنی که بین او و شوهر خود نزدیکی واقع نشده و همچنین زن یائسه، نه عده طلاق دارد و نه فسخ نکاح، ولی عده وفات در هر مورد باید رعایت شود.
-
عدّه وفات در مورد زن حامله:
گفتیم که عده زن حامله تا وضع حمل و عده وفات چهار ماه و ده روز است. قانونگذار برای جمع بین این دو حالت و رعایت فلسفه و مبنای عده در ماده ۱۱۵۴ مقرر داشته است: عده وفات چه در نکاح دایم و چه در نکاح موقت در هر حال چهار ماه و ده روز است مگر اینکه زن حامله باشد که در اینصورت تا موقع وضع حمل است مشروط بر اینکه فاصله بین فوت شوهر و وضع حمل از چهار ماه و ده روز بیشتر باشد و الا مدت آن همان چهار ماه و ده روز خواهد بود.
اثر فوت شوهر در زمان عدّه:
اثر فوت شوهر در زمان عده را باید در دو مورد طلاق باین و رجعی جداگانه مورد بررسی قرار داد:
طلاق باین(طلاقی که در آن حق رجوع برای شوهر وجود ندارد): در فرضی که طلاق باین است چون رابطه زوجیت بین آن دو به کلی از بین رفته است، فوت شوهر اثری در زمان عده نخواهد گذاشت و زوجه باید عده طلاق را ادامه دهد و پس از آن می‌تواند ازدواج کند.
طلاق رجعی( طلاقی که در مدت عده برای شوهر حق رجوع وجود دارد): در طلاق رجعی با آنکه در زمان عده نمیتوان زن و مرد را در حکم زن و شوهر دانست اما از بسیاری جهات زن در حکم زوجه است. درواقع رابطه موجود این احترام را دارد که برای رعایت آن زن تا مدتی از ازدواج کردن امتناع کند. پس در این حالت اگر زن حامله نباشد، پس از فوت شوهر عده طلاق را ادامه نمیدهد و از آن پس عده وفات باید نگه دارد.
سایر احکام مرتبط با آن:
-عده زنی که با اقتضای سن عادت نبیند: منظور زنی است که سن او اقتضای عادت شدن دارد ولی عادت نمی‌شود. هرگاه هنگام طلاق در این سن باشد ولی به علت بیماری یا هر علت دیگری عادت نشود، به حکم ماده ۱۱۵۱ باید سه ماه عدّه نگه دارد.
-عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت(در نکاح موقت) و انقضای آن در مورد نکاح موقت در غیر زن حامله، دو طهر است. مگر اینکه زن با اقتضای سن عادت زنانگی نبیند که در اینصورت این مدت سه ماه خواهد بود.
-زنی که به شبهه( به اشتباه) با کسی نزدیکی کند باید عده طلاق نگه دارد.
-زنی که شوهر او غایب مفقود الاثر باشد و حاکم او را طلاق داده باشد باید از تاریخ طلاق، عدّه وفات نگه دارد.